21.04.2023
Bliżej szkoły: Jak budżet partycypacyjny zmienia polską szkołę
Trudno dziś wyobrazić sobie szkołę, która odżegnuje się od uczenia odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie czy współdziałania w ramach problemów życia publicznego. Trudno wyobrazić sobie szkołę bez edukacji obywatelskiej. Dlatego warto podejmować działania, by szkoła przygotowywała uczniów i uczennice do funkcjonowania w świecie i by robiła to w sposób generujący zaciekawienie uczeniem i uczeniem się. W tym celu w programie Horyzonty aktywizujemy nasze stypendystki i naszych stypendystów oraz szkoły i bursy, w których Ci młodzi na co dzień funkcjonują, w zakresie budżetu partycypacyjnego.
Program Stypendialny Horyzonty Fundacji EFC i Fundacji Rodziny Staraków powstał, by wspierać młode, aktywne, chętne do nauki osoby. Stypendia przyznawane uczniom i uczennicom w ramach tego programu wyrównują szanse w dostępie do nauki oraz sprzyjają rozwojowi umiejętności społecznych. Działamy w kierunku poszerzania przestrzeni edukacyjnej. Pracujemy z naszą młodzieżą przede wszystkim w czasie pozaszkolnym. Zależy nam jednak, by szkoła czy bursa była dla nich przyjaznym miejscem do rozwoju. Dlatego chętnie wspieramy te miejsca, tak by aktywizowały dzieci i młodzież do budowania więzi społecznych oraz prospołecznych działań, dających możliwość odczucia sprawczości. A to przecież klucz do czerpania radości z procesu edukacyjnego, do tego, by nauka nie była nudna!
Budżet partcypacyjny jako pomysł na projekt
I tak – z okazji 10. rocznicy powstania Fundacji EFC – zorganizowaliśmy konkurs „Budżet Partycypacyjny w Twojej szkole”, w ramach którego wyłoniliśmy jedną ze szkół z nami współpracujących i udzieliliśmy jej wsparcia merytorycznego, finansowego w zakresie realizacji szkolnego budżetu partycypacyjnego na rok 2020. Jesteśmy przekonani, że budżet obywatelski w szkołach to projekt, który warto upowszechniać na większą skalę, bo jest sposobem na zaangażowanie osób w zarządzanie częścią budżetu przeznaczonego w tym przypadku na instytucję. Kluczowe jest tu świadome gospodarowanie pieniędzmi na dany cel, a także wcześniejsze sformułowanie tego celu, które powinno wynikać z weryfikacji potrzeb danej grupy. Przede wszystkim zaś chodzi w tej aktywności o tworzenie wspólnoty i jej integrację, co przekłada się na funkcjonowanie szkoły/przestrzeni edukacyjnej w modelu relacyjnym, sprzyjającemu uczeniu i uczeniu się. Projekt – budżet partycypacyjny dla horyzontowych szkół – to dobra okazja, aby uświadomić szkolnej wspólnocie jej potrzeby, a następnie odpowiedzieć na nie. To proces edukacyjny przekładający się na cykl lekcji z zakresu wiedzy o społeczeństwie czy historii i teraźniejszości, a na pewno z zakresu edukacji obywatelskiej. Pozwalający na naukę demokracji w praktyce – młodzi mogą poczuć się współodpowiedzialni za otaczającą ich przestrzeń i nauczyć się rozmawiać o swoich potrzebach. To również edukacja w zakresie podstaw przedsiębiorczości (przygotowujemy wspólnie plan finansowy projektu, uczymy się planować, pracujemy w zespole) i polonistyczna (uczymy się kulturalnie debatować o zgłoszonych propozycjach, formułujemy cele naszego działania, opracowujemy materiały promocyjne).
W ubiegłym roku przygotowaliśmy drugą edycję projektu „Budżet Partycypacyjny dla Burs”. Dzięki niemu, współpracując z bursami, w których mieszkają nasi stypendyści i stypendystki, zachęcaliśmy uczniów i uczennice szkół średnich do samodzielności i odpowiedzialności za swoje otoczenie. Idea jest taka, by cała społeczność placówki kreatywnie zaangażowała się w poszukiwanie rozwiązań podnoszących jakość, komfort życia w bursie. Zgłoszono aż 21 projektów z burs w Krakowie, Gdyni, Zielonej Górze czy Olsztynie. Wcześniej wspólnie podczas warsztatów uczyliśmy się, jak przygotować aplikację, ustalić budżet, stworzyć kampanię promocyjną, aby ze swoim pomysłem przebić się do szerokiej społeczności bursy.
– Początkowo stresowałam się, czy na pewno podołamy temu wyzwaniu – mówi Monika Lisak z Bursy Szkolnictwa Ponadpodstawowego Nr 1 w Krakowie. – Zastanawiałam się, czy młodzież w pierwszej fazie entuzjazmu nie zostawi mnie z tym samej. Ale tak się nie stało. Działania bardzo nas zintegrowały. Młodzież miała możliwość samodecydowania, co bardzo im się podobało.
Co o projekcie myśli młodzież? Stypendyści i stypendystki z Zielonej Góry mówią:
– Dzięki projektowi zdobyliśmy nowe umiejętności i udoskonaliliśmy pracę w grupie. Budżet pomógł uczynić bursę jeszcze bardziej rodzinną niż była (Malwina).
– Udział w projekcie był dla mnie świetną zabawą. Promując budżet partycypacyjny, nauczyliśmy się dobrej współpracy, nabraliśmy pewności siebie i chęci ulepszania naszego miejsca (Gabriela).
– Dziękuję za możliwość pracy w grupie i nabrania doświadczenia na tej płaszczyźnie (Łukasz).
Nagrodzone placówki otrzymały granty na zrealizowanie przygotowanych projektów, jednak najważniejszą wartością tego przedsięwzięcia były energia i twórcze działanie, które wyzwoliły się w bursach właśnie wokół budżetu partycypacyjnego. Uczennice i uczniowie wzięli sprawy w swoje ręce i wspólnie zadbano o najbliższe otoczenie. W ankiecie podsumowującej podkreślano, że budżet partycypacyjny był okazją do pokazania, jak bardzo liczy się inicjatywa i każdy pojedynczy głos. Aktywność młodych w zakresie zmian w bursie – miejmy nadzieję – przełoży się na chęć działania w kierunku zmian w lokalnej społeczności.
Deficyty społeczne edukacji a budżet partycypacyjny
W raporcie „Poza horyzont – kurs na edukację” z 2020 roku, dotyczącym przyszłości systemu rozwoju kompetencji w Polsce, wybrzmiewa dość dosadnie kwestia deficytu społecznego edukacji, polegającego na odżegnywaniu się edukacji od zadania, jakim jest celowe budowanie i wzmacnianie więzi społecznych, postaw prospołecznych, doświadczeń dających poczucie sprawczości we współdziałaniu. W Raporcie czytamy również o tym, że we współczesnej polskiej szkole obserwuje się nierzadko niechęć do częstego korzystania z metody pracy w grupach, choć wiadomo, że ta umiejętność jest niezwykle ważna w dorosłym życiu i ceniona przez pracodawców. System edukacji nie sprzyja działaniu zespołowemu czy pracy metodą projektów, mimo że są popularyzowane tzw. dobre praktyki w tym kierunku. Sytuacje edukacyjne, w których następuje przyswajanie wiedzy we wspólnym działaniu, są istotne w procesie uczenia i uczenia się. Generują emocje, które mają wpływ na przyswajanie poznawanych treści oraz rozpoznawanie ich praktycznego wymiaru. Dlatego nauka w działaniu wydaje się nie do przecenienia. Zaciekawia, bardziej aktywizuje, daje poznać własne możliwości w bezpośrednim kontakcie z innymi oraz, co warto szczególnie podkreślić – kształtuje nasze postawy. Wydaje się, że popularyzowanie wiedzy o budżecie partycypacyjnym oraz wspieranie aktywności młodych w tym zakresie, jest niezwykle istotne dla podniesienia skuteczności kształcenia. Model edukacyjny oparty na doświadczeniu/przeżyciu wspomaga zatem rozwijanie kompetencji obywatelskich i pozwala polskiej szkole dotrzymywać kroku zmianom społecznym – tak dynamicznym w ostatnich latach.
Budżet partycypacyjny — ważne narzędzie w procesie uczenia i uczenia się
Kluczowym elementem budżetu partycypacyjnego jest zawsze wspólna dyskusja na temat potrzeb, trudności oraz ich rozwiązań. Najpierw zazwyczaj określa się jego zakres, analizuje projekty i dziedziny, które obejmie budżet. Następnie poprzez świadomą, przemyślaną rozmowę, uczniowie i uczennice wspólnie decydują o tym, na co zostaną przeznaczone środki finansowe. Często określenie priorytetu danych projektów wewnątrz budżetu obywatelskiego rozwiązywane jest poprzez głosowanie. Aby ono miało sens, trzeba przemyśleć strategię zainteresowania innych swoim pomysłem. Pojęcie partycypacji odnosi się do udziału jednostek w dyskusji, zarządzaniu i współdecydowaniu odnośnie różnych spraw społecznych, obywatelskich czy wspólnotowych. Wymaga to niewątpliwie rozpoznania i wzmacniania różnorodnych umiejętności, przydatnych w dorosłym życiu. Zatem aktywizacja młodych wokół zdobywania wiedzy i działań związanych z budżetem partycypacyjnym to nie jest strata czasu, to ważny dziś kierunek dla edukacji, przywracający ją społeczeństwu. Ponadto sprzyja to edukacji relacyjnej, w której priorytetem jest dialog między ludźmi uczącymi się od siebie. Potwierdzają to słowa Iwony Konopki – dyrektorki programu Horyzonty i koordynatorki z Olsztyna:
– Jestem zaskoczona zaangażowaniem całej społeczności bursy w Olsztynie. Widać radość i siłę sprawczą mieszkańców, którzy przedstawiają różne pomysły.
Dobre relacje w szkole tworzą atmosferę sprzyjającą uczeniu i uczeniu się i wzmagają poczucie bezpieczeństwa w przestrzeni edukacyjnej. Nie mamy w Fundacji EFC co do tego wątpliwości, dlatego działania wokół budżetu partycypacyjnego w szkołach i bursach naszych stypendystek i stypendystów w ramach Programu Stypendialnego Horyzonty są dla nas wielowymiarowe i tak ważne! Bo wnoszą do edukacji to, czego młodym w szkole brakuje. Nasze doświadczenia pokazują, że budżet partycypacyjny sprawdzi się w szkole, w bursie, a pewnie też w każdej innej instytucji czy miejscu, które pracuje z dziećmi czy młodzieżą.
Agnieszka Ciesielska
***