Aktualności

09.04.2021

Kierunki rozwoju polskiej edukacji 2021- 2027

Kierunki rozwoju polskiej edukacji 2021- 2027

Niedawno zakończyły się wysłuchania publiczne Krajowego Planu Odbudowy. Polska może w nim zyskać 58,1 mld euro. Wspólnie z organizacjami społecznymi, działającymi w dziedzinie edukacji wypracowaliśmy i podpisaliśmy się pod rekomendacjami, w których zarysowujemy główne kierunki rozwoju polskiej edukacji na lata 2021-2027 do KPO.

Obecnie trwają wysłuchania dotyczące Umowy Partnerstwa. Mamy przekonanie, że przy opracowywaniu projektu Umowy oraz nowych programów na najbliższe lata ważne będzie zaangażowanie NGO i ruchów społecznych. Nasz głos o kształcie edukacji się liczy!

Prezentujemy dokument „KIERUNKI ROZWOJU POLSKIEJ EDUKACJI 2021-2027” – rekomendacje do Krajowego Planu Odbudowy, Umowy Partnerstwa oraz planów krajowych i regionalnych. Edukacyjna Fundacja im. Romana Czerneckiego znalazła się w gronie 21 organizacji społecznych, które się pod nim podpisały.

„KIERUNKI ROZWOJU POLSKIEJ EDUKACJI 2021-2027” – rekomendacje do Krajowego Planu Odbudowy, Umowy Partnerstwa oraz planów krajowych i regionalnych.

1. Szkoła na miarę wyzwań XXI, a nie XIX wieku

Polska szkoła musi zmienić priorytety, by odpowiedzieć na wyzwania XXI wieku – klimatyczne, społeczne (w tym zdrowotne), gospodarcze i technologiczne. Trzeba uczyć o kryzysie klimatycznym, odnawialnej energii, bioróżnorodności. O globalnych współzależnościach, lokalnych rozwiązaniach i wpływie każdego z nas na to, co dzieje się z Ziemią i naszą cywilizacją. (…)

2. Szkoła kompetencji kluczowych, a nie szczegółowych wiadomości

Należy położyć nacisk na kształtowanie kompetencji kluczowych – przedmiotowych, ponadprzedmiotowych i przekrojowych. Kompetencje przedmiotowe obejmują porozumiewanie się w języku ojczystym i językach obcych, kompetencje matematyczne, naukowe i techniczne. Kompetencje ponadprzedmiotowe to umiejętność uczenia się i planowania pracy, umiejętności cyfrowe (w tym informacyjne i medialne), a także kompetencje społeczne, obywatelskie, przedsiębiorczość, świadomość i ekspresja kulturalna. Kompetencje przekrojowe (uniwersalne) to m.in. krytyczne myślenie, rozwiązywanie problemów, umiejętność współpracy, kreatywność i innowacyjność.

Taki kierunek wskazują m.in.dokumenty Unii Europejskiej, których Polska jest sygnatariuszem, a także ekspertyzy OECD i Światowego Forum Gospodarczego. Uwzględnia ją przyjęta przez MEN Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030. Powinno to zatem znaleźć mocny wyraz w Umowie Partnerstwa, programach krajowych oraz regionalnych. (…)

3. Szkoła dla uczennic i uczniów, a nie tylko egzaminów

Potrzebna jest szkoła, w której uczennice i uczniowie mają czas i warunki do rozwijania talentów i pasji. Szkoła, w której są traktowani podmiotowo, gdzie uwzględnia się ich potrzeby i zdanie, zachęca do własnych inicjatyw. Dziś szkoła jest raczej “przygotowalnią” do egzaminów, a jakość jej pracy ocenia się niemal wyłącznie poprzez wyniki egzaminacyjne uczniów. Tymczasem nie odzwierciedlają one rzeczywistych kompetencji kluczowych i przekrojowych. Nie uwzględniają wysiłków nauczycieli w pracy z dziećmi ze środowisk z niższym kapitałem kulturowym (…).

4. Równe szanse dla wszystkich

Założeniem systemu oświaty musi być, że kluczowym zadaniem szkoły jest wyrównywanie szans. Społeczeństwo nie ma lepszych narzędzi niż edukacja (także wczesna i przedszkolna), by zwiększać szanse życiowe środowisk z mniejszym kapitałem kulturowym i ekonomicznym. Szkoła równych szans nie może traktować wszystkich według jednej miary. Musi widzieć różne potrzeby różnych dzieci i mocniej wspierać tych, którzy tego bardziej potrzebują. Szczególne znaczenie mają działania skierowane do szkół wiejskich (…).

5. Edukacja przeciw dyskryminacji i wykluczeniu

Szkoła równych szans i równego traktowania dostrzega różnorodność ludzi, kultur, religii i stylów życia. Nie dyskryminuje nikogo, m.in. ze względu na zamożność, wygląd, wyznanie, narodowość, niepełnosprawność, płeć, orientację psychoseksualną czy tożsamość płciową. Uwzględnia na co dzień zapisy międzynarodowych konwencji i deklaracji dotyczących równego traktowania. Stawia na dialog międzykulturowy i międzyludzki. Wspiera i chroni osoby zagrożone wykluczeniem, budując przestrzeń, w której wszyscy czują się bezpiecznie i dzięki temu mogą się uczyć. Prowadzi aktywną edukację antydyskryminacyjną, a tym samym profilaktykę dyskryminacji i przemocy motywowanej uprzedzeniami.

Reaguje na przejawy dyskryminacji i przemocy. W takiej szkole wszyscy pracownicy i pracowniczki swoim codziennym zachowaniem uczą doceniania różnic, otwartości na innych oraz rozwiązywania sporów w sposób pokojowy (…).

6. Szkoła dobrych relacji i dobrostanu

Polska edukacja powinna w większym niż dotąd stopniu skupiać się na budowaniu dobrych relacji między uczniami, między nauczycielami a dziećmi, a także ich rodzicami. Sieć wzajemnych kontaktów i wsparcia tworzy dobry klimat do nauki, wzmacnia motywację, a w końcu – przekłada się na lepsze osiągnięcia uczniów (…).

7. Edukacja cyfrowa jako norma, a nie dodatek

Edukacja nie może być cyfrowa tylko w czasach pandemii. Należy wykorzystać obecny skok kompetencji nauczycieli i uczniów do radykalnej zmiany. We współczesnym świecie kompetencje cyfrowe to warunek konieczny dalszej nauki, uczestnictwa w rynku pracy oraz społecznej i politycznej partycypacji. Dobra edukacja cyfrowa nie eliminuje interakcji “twarzą w twarz” między nauczycielem a klasą czy uczniem, przeciwnie – wzmacnia ją. Narzędzia i treści cyfrowe nie są po to, by “uatrakcyjniać naukę”. Muszą być w pełni zintegrowane z procesem uczenia (się) – od przedszkola do uniwersytetu trzeciego wieku (…).

8. Szkoła współpracy, nie rywalizacji

Polskie szkoły (czasem nawet przedszkola) pracują w neoliberalnym modelu indywidualnych osiągnięć i tym samym osobistych porażek. Nauczanie i ocenianie opiera się na rywalizacji i ciągłym porównywaniu się z innymi. Rodzi to lęk i frustrację, zaburza poczucie własnej wartości, nie tylko uczniów słabszych, ale także tych “lepszych”. Tymczasem wiadomo od lat, że to główną barierą rozwoju Polski jest słabość kapitału społecznego, a nie ludzkiego. Nie da się go rozwijać przez budzenie poczucia niższości/wyższości oraz wyścig, w którym wygrywają tylko nieliczni (…).

9. Szkoła demokracji, dialogu i obywatelskiego zaangażowania

Bez kompetencji obywatelskich nie będzie dobrze funkcjonującej demokracji konstytucyjnej, demokracji lokalnej ani odpowiedzialnych obywatelek i obywateli. Tymczasem polskie szkoły wychowują raczej “sprytnych konsumentów”, niż zaangażowanych i świadomych swoich praw młodych obywateli. Tego drugiego trzeba się teraz uczyć poza szkołą. Lekcje wiedzy o społeczeństwie prowadzone wósmej klasie (kiedy wszyscy szykują się do egzaminów), to za mało, za późno i w złym momencie. Edukacja obywatelska w szkołach średnich jest prowadzona w większym wymiarze, ale nie dotyczy to szkół branżowych. W szkołach ogólnokształcących zbyt wielki nacisk kładzie się też na akademicką wiedzę, pomijając praktyczne umiejętności i postawy (…).

10. Szkoła blisko społeczności lokalnej

Przedszkole i szkoła nie tkwią w społecznej i geograficznej próżni. Są ważną częścią lokalnej wspólnoty, mogą nawet być jej centrum. Z pewnością dotyczy to szkół wiejskich, ale także miasta i dzielnice metropolii potrzebują szkoły otwartej i ciekawej swego otoczenia. Takiej, która zaprasza do siebie przedszkolaki, rodziców, a nawet seniorów, która dostrzega dzieci cudzoziemskie i powracające z zagranicy. Odkrywa lokalną historię, wyznacza ścieżki rowerowe, organizuje gry terenowe i zajęcia dla babć i dziadków z korzystania z internetu w codziennym życiu (…).

11. Szkolna autonomia i samorządność zamiast centralnego sterowania

Szkoła XXI wieku potrzebuje więcej autonomii niż centralnej kontroli, zakazów i nakazów. Systemy edukacyjne o wysokim poziomie autonomii – jak Finlandia, Estonia czy Szwajcaria, radzą sobie w Europie lepiej niż te scentralizowane (Francja czy Austria). Chodzi nie tylko o autonomię dyrektora, ale także rzeczywistą dydaktyczną swobodę nauczycieli i nauczycielek. Jest ona zapisana w ustawie, jednak na co dzień większość nauczycieli jej nie czuje, gdyż skutecznie ograniczają ją: "przeregulowana” podstawa programowa, sztywny ramowy plan nauczania, system egzaminów zewnętrznych oraz biurokratyczne wymogi kuratoryjnego systemu nadzoru.

12. Szkoła profesjonalnych i dowartościowanych nauczycielek i nauczycieli

Nauczanie innych wymaga – bardziej niż kilkadziesiąt lat temu – stałego samokształcenia, a raczej „współkształcenia”, czyli uczenia się razem z innymi nauczycielami, a nawet – uczniami. Polscy nauczyciele uczą się chętnie i szybko, czego dowodzą m.in. doświadczenia czasu pandemii, ważne jest jednak wskazanie kierunków, w których powinni się rozwijać. Są one zbieżne są z postulatami zawartymi w tym dokumencie, ale muszą uwzględniać specjalne potrzeby konkretnych zespołów nauczycielskich i środowisk (…).

13. Edukacja dobrze i racjonalnie finansowana

Polska szkoła powinna być lepiej i bardziej racjonalnie finansowana. Konieczne wydaje się zwiększenie nakładów na edukację, w tym zwłaszcza na zmniejszenie „luki oświatowej”, czyli rosnącej różnicy między kosztami prowadzenia szkół przez samorząd i inne organy prowadzące, a subwencją oświatową. Zmiana zasad finansowania oświaty musi umożliwić podwyżki wynagrodzeń dla wszystkich pracowników oświaty (…).

14. Szkoła bez indoktrynacji i niezależna od władzy

Szkoła nie może być narzędziem dla władz politycznych w walce światopoglądowej, bo w spolaryzowanym społeczeństwie prowadzi to do sytuacji, gdzie co kilka lat zmienia się dominujący przekaz ideologiczny. Narzucanie przekazu ideowego ma silny efekt mrożący – choćby w nauczaniu historii i wiedzy o społeczeństwie, ale także w nawiązywaniu współpracy z organizacjami społecznymi. Dzieje się to ze szkodą dla dzieci i powoduje frustrację części rodziców (…).

Sygnatariusze:

Edukacyjna Fundacja im. Romana Czerneckiego

Amnesty International Polska

Centrum im. prof. Bronisława Geremka

Fundacja na Rzecz Praw Ucznia

Polskie Stowarzyszenie im. Janusza Korczaka

Stowarzyszenie Cyfrowy Dialog

Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej

Związek Nauczycielstwa Polskiego

Fundacja Pole Dialogu

Fundacja Przestrzeń dla edukacji

Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego

Fundacja Szkoła z Klasą

Instytut Spraw Publicznych

Komitet Obrony Demokracji

Obywatele dla Edukacji

Fundacja Aktywności Lokalnej

Fundacja Civis Polonus

Fundacja Idealna Gmina

Fundacja im. Stefana Batorego

Fundacja Katalyst Education

Polska Fundacja im. Roberta Schumana