27.10.2023
Bliżej szkoły: Szkoła po wyborach
Chcę wierzyć, że w połowie października dla polskiej szkoły zaczął się lepszy czas. Oby rzeczywiście tak było, bo świat wokół coraz bardziej zaskakuje. Końca wojny w Ukrainie nie widać. Na Bliskim Wschodzie od 7 października trwa ostry konflikt.
Wynik październikowych wyborów cieszy rozumiejących wielką potrzebę, by polska szkoła stała się wreszcie relacyjna, otwarta na świat i zdemokratyzowana. W pokojach nauczycielskich oczywiście czuć radość, ale i duży stan zawieszenia. Zmiany są potrzebne. Jednak szkoła to przestrzeń, której szybkie i spontaniczne rewolucje absolutnie nie służą. Dlatego ci, którzy życzą jej dobrze i choć trochę o niej wiedzą, są pewni, że najważniejsze są tu rozmowy na temat różnych edukacyjnych propozycji i że pośpiech jest niewskazany. Wybory pokazały, że jakość edukacji jest ważna dla wielu obywatelek i obywateli, młodych ludzi i ich rodziców, ze szczególnym uwzględnieniem setek tysięcy nauczycielskich rodzin. Jakby to patetycznie nie brzmiało, tak jest.
Na szczęście ratowanie polskiej szkoły zaczęło się długo przed 15 października. Jesienią 2020 r. powstała Sieć Organizacji Społecznych – SOS dla Edukacji. Przyłączyły się do niej środowiska szkolne, samorządowe oraz związki zawodowe. Aktywnie dołączyła do niej także nasza Fundacja. – Naszą aspiracją jest dokonywanie zmian systemowych. Odważnie mówimy o tym w zespole – mówi prezeska, Aleksandra Saczuk – Wierzę, że to jest możliwe, jednak nie w pojedynkę a w partnerstwie, we współpracy. Wtedy nasz głos – jako organizacji, ekspertów i praktyków edukacji – jest silniejszy. Taką platformę krok po kroku stworzyliśmy razem w SOS dla Edukacji. Nie było to łatwe, ale patrząc na efekty, było warto.
W wyniku systematycznych prac powstał Obywatelski Pakt dla Edukacji, wskazujący najistotniejsze obszary wymagające natychmiastowej naprawy oraz 10 kierunków zmian ważnych tu i teraz dla polskiej szkoły. W czasie Szczytu Edukacyjnego, który odbył się 27 stycznia 2023 r. w Warszawie w Centrum Nauki Kopernik w gronie 170 osób wypracowano rekomendacje, korespondujące ze wspomnianym wcześniej Paktem i konkretyzujące jego założenia. Oznacza to, że wiele miesięcy przed wyborami miała miejsce wielka debata na temat kształtu i jakości polskiej edukacji. Dziś z perspektywy wyniku wyborów wydaje się to bezcenne. Daje nadzieję i … konkrety w kierunku zmiany.
Obywatelski Pakt dla Edukacji – czym jest?
Polska szkoła znalazła się w nadzwyczaj trudnej sytuacji. Złożyło się na to kilka okoliczności: reforma edukacji likwidująca gimnazja, bezowocny strajk nauczycielski, pandemia i wynikająca z niej edukacja zdalna oraz wielkie wyzwanie związane z organizacją zajęć dla dzieci z Ukrainy. Jakby ktoś rzucił zły urok…
Dlatego powstał Pakt dla Edukacji. By zmienić polską szkołę z centralnie sterowanej, niezauważającej problemów współczesnego świata, nastawionej na rywalizację, na przestrzeń, w której ważne jest kształcenie umiejętności, odpowiadających rzeczywistości XXI wieku, współpracę i powiązanie z lokalną społecznością. A co najważniejsze – w szkole po zmianie ma być kluczowe myślenie, zwłaszcza krytyczne myślenie. Sygnatariuszami Paktu są organizacje nauczycielskie i samorządowe oraz ponad siedemdziesiąt organizacji pozarządowych, wśród nich nasza Fundacja.
W Fundacji EFC staramy się patrzeć na edukację całościowo i przekładamy to w naszych programach na konkretne działania. Jednym z nich jest wspomniany wcześniej aktywny udział naszej prezeski - Aleksandry Saczuk - w pracach nad Paktem. Na uwagę zasługuje również przygotowany jeszcze przed Paktem projekt Uwaga na szkołę – Rozwiązania dla edukacji, w którym nazwaliśmy wyzwania, przed którymi stoi polska szkoła, i zaproponowaliśmy rozwiązania, odpowiadające na nie tu i teraz. W Fundacji już od dawna dyskutujemy nad potrzebą zmian w edukacji. Nadszedł czas na szkołę dobrych relacji, kompetencji i wspólnoty nauczycieli/nauczycielek. Prace nad Paktem utwierdzają nas jeszcze bardziej w takim myśleniu.
Na stronie SOS dla Edukacji można przeczytać: Obywatelski Pakt dla Edukacji jest pierwszym tego typu kompleksowym dokumentem, który opisuje najważniejsze obszary edukacji wymagające naprawy i kierunki zmian. Pakt jest projektem minimum, który może stanowić wspólny mianownik dla środowisk zainteresowanych poprawą edukacji. Pakt ma być też dzwonkiem alarmowym, który obudzi opinię publiczną i uświadomi wszystkim, że ta kluczowa dla polskiej przyszłości dziedzina życia społecznego wymaga pilnej naprawy, a w kilku punktach – ratunku. Nie uda się to bez udziału mediów, które zobaczą, że to jest „dobry temat”.
Jakie obszary są kluczowe dla lepszej szkoły?
Obywatelski Pakt dla Edukacji to dziesięciopunktowa lista propozycji zmian, przywracających szkołę młodym ludziom, ich nauczycielom i nauczycielkom oraz ich rodzicom. Naprawdę warto wiedzieć, jak one brzmią:
1. Samodzielność szkoły zamiast centralnego sterowania – by ograniczyć biurokrację na rzecz decyzyjności dyrekcji i rady pedagogicznej.
2. Szkoła dobrze i racjonalnie finansowana – by urealnić nakłady budżetowe na edukację oraz wprowadzić mechanizm gwarantujący regularny wzrost nauczycielskich wynagrodzeń.
3. Szkoła profesjonalnych i dowartościowanych nauczycielek/nauczycieli – by systemowo odbudować autorytet tego tak istotnego dla społeczeństwa zawodu.
4. Szkoła na miarę XXI, a nie XIX wieku – by tradycyjne metody nauczania zmienić na autentycznie angażujące młodych ludzi i uczące ich pracy w zespole.
5. Szkoła kompetencji kluczowych, a nie szczegółowych wiadomości – by zamiast nacisku na szczegółowe wiadomości kształcić kompetencję kluczowe (m. in. pracę zespołową, krytyczne i twórcze myślenie).
6. Szkoła równych szans i równego traktowania – by wspierać dzieci z trudnościami i ze specjalnymi potrzebami oraz przeciwdziałać segregacji uczennic i uczniów.
7. Szkoła wsparcia i współpracy, a nie rywalizacji – by szkoła stała się przyjaznym miejscem z dobrym klimatem do nauki, gdzie dba się o relacje w triadzie: nauczyciele–uczniowie–rodzice.
8. Szkoła demokracji i zaangażowania – by rozwijać tak potrzebną dziś kulturę demokratyczną i samorządność uczniowską.
9. Szkoła społeczności lokalnej, a nie ministerstwa oświaty – by szkoła mogła korzystać z zasobów społeczności, w której funkcjonuje.
10. Szkoła pluralizmu – by w procesie uczenia było miejsce na edukację polityczną, jednak bez indoktrynacji i partyjnych ideologii.
Pakt dla Edukacji zmieni na lepsze szkołę i … świat
Do tych postulatów sformułowano ponad 10 rekomendacji oraz zmian prawnych, możliwych do wprowadzenia w ciągu pierwszych 100 dni po wyborach. Ten dokument wydaje się wartościowym i konkretnym punktem wyjścia do pracy nad rozwojem polskiej szkoły. Potwierdza to fakt, że pod koniec czerwca 2023 r. poparcie dla postulatów Obywatelskiego Paktu dla Edukacji zadeklarowały: Platforma Obywatelska, Nowoczesna i Inicjatywa Polska, Polskie Stronnictwo Ludowe i Polska 2050, Nowa Lewica i Razem. To bezprecedensowa sytuacja, by w kwestiach dotyczących edukacji uzyskać tak szerokie poparcie i konsensus. Warto wspomnieć również o tym, że SOS dla Edukacji opracowało Mapę Drogową dla Edukacji wskazującą kierunki działań na rok powyborczy, kolejne trzy lata, a także w perspektywie kilkunastu nadchodzących lat.
Debata o edukacji jest trudnym wyzwaniem i to nie tylko dlatego, że w tak wielkim kryzysie znalazła się polska szkoła. Nie bez znaczenia jest tu zwyczajowe przekonanie, że w naszym kraju prawie każdy „zna się” na edukacji. Dlatego wypracowanie ponad podziałami kierunków zmian w oświacie z konkretnymi rozwiązaniami, powinno podtrzymywać optymizm nie tylko entuzjastów edukacji.
O Pakcie dla Edukacji powinno usłyszeć jak najwięcej ludzi. Określa on konkretne rozwiązania w kierunku zmiany polskiej szkoły tak, by odpowiadała ona na potrzeby uczniów i uczennic. Oni są tu bowiem najważniejsi. Bez ich wiedzy, umiejętności pracy zespołowej, krytycznego myślenia i zaangażowania świat będzie coraz trudniejszy do ogarnięcia. Nie mam co do tego wątpliwości.
Agnieszka Ciesielska